هر موجود زنده‌ای نیاز به خواب دارد. خواب، عمده‌ترین فعالیت مغز طی مراحل اولیه رشد است. ریتم‌های شبانه روزی، یا همان چرخه خواب و بیداری، با نور و تاریکی شب و روز تنظیم می‌شوند و مدتی زمان می‌برد تا چرخه خواب کودک به حالت عادی برسد و به همین دلیل، برنامه خواب نوزادان تازه متولد شده، نامنظم و بهم ریخته است. ریتم‌های شبانه روزی، از هفته ششم شروع به تغییر و تحول می‌کنند و تا سن سه تا شش ماهگی، اکثر نوزادان دارای چرخه خواب و بیداری منظم خواهند بود. اکثر کودکان تا سن دو سالگی، بیشتر وقت خود را در خواب سپری می‌کنند، بطوریکه هر کودک، 40% از دوران کودکی خود را در خواب می‌گذراند. خواب کودک از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است زیرا تاثیر مستقیم بر رشد ذهنی و جسمی او دارد.
متن زیر از سایت معتبر sleepfoundation ترجمه شده است. گروه آموزشی و پژوهشی مجله کودک در این مطلب درباره خواب کودکان زیر 1 سال صحبت می کنیم.
مراحل چرخه خواب
خواب آرام یا حرکت غیرسریع چشم (NREM): طی مراحل عمیق خواب NREM، خون رسانی به ماهیچه‌ها افزایش می‌یابد، انرژی بدن مجددا بازیابی می‌شود، بافت‌های بدن، رشد کرده و ترمیم می‌گردد و هورمون‌های مهم رشد و تحولی نیز ترشح می‌شوند.
خواب فعال یا حرکت سریع چشم (REM): مغز ما در طول REM فعال است و رویا دیدن در این مرحله اتفاق می‌افتد. بدنمان بیحرکت شده و تنفس و ضربان قلب نامنظم می‌شود. نوزادان، 50% از عمر خود را در هر یک از این مراحل می‌گذرانند و مدت چرخه خواب آن‌ها نیز حدود 50 دقیقه است. در سن 6 ماهگی، خواب REM تقریبا 30% از خواب کودک را شامل می‌شود. وقتی که کودک به سن پیش دبستانی می‌رسد، چرخه خواب او حدود 90 دقیقه طول می‌کشد.
خواب نوزادان تازه متولد شده (0-3 ماهگی)
خواب نوزاد در ماه‌های اولیه زندگی، بصورت پیوسته و بیست و چهار ساعته است و چرخه خواب و بیداری‌اش هم بر اساس زمانی که باید شیر بخورد یا پوشکش عوض شود تنظیم می‌شود. نوزادان در کل، 10.5 تا 18 ساعت در روز می‌خوابند و یک تا سه ساعت هم بیدارند. دوره خواب ممکن است از چند دقیقه تا چند ساعت طول بکشد. کودکان در حین خواب، معمولا فعال هستند و دست و پایشان را پیچ و تاب می‌دهند، لبخند میزنند، انگشتشان را می‌مکند و در کل، ظاهر بیقراری دارند.
نوزادان به طرق مختلف به ما نشان می‌دهند که خوابشان می‌آید. بعضی از آن‌ها غرغر و گریه می‌کنند و چشمانشان را می‌مالند یا با حرکات مخصوص خودشان، به ما می‌گویند که نیاز به خواب دارند. بهترین حالت این است که نوزاد را زمانی که خوابآلود است توی تختش بگذاریم نه وقتی که کاملا به خواب رفته است. در این حالت، به احتمال زیاد، سریع به خواب می‌روند و از طرفی، یاد می‌گیرند که خودشان به تنهایی بخوابند. برای اینکه بچه‌ها کمتر در طول روز بخوابند، می‌توانید فضای خانه را روشن و پرسروصدا نگه دارید و یا بیشتر با آن‌ها بازی کنید. و هرچه به زمان غروب آفتاب نزدیکتر می‌شوید، فضای خانه را ساکتتر و تاریکتر کنید و از میزان فعالیتتان بکاهید.
نکاتی در مورد خواب نوزادان تازه متولد شده
- الگوی خواب کودک را مشاهده کرده و علائم خواب‌آلودگی او را شناسایی کنید
- زمانی کودک را درون گهواره بگذارید که کسل و خواب آلود است نه وقتی که به خواب رفته
- نوزاد را به پشت بخوابانید به نحوی که سر و صورتش بیرون از پتو بماند
- کاری کنید نوزاد بیشتر در طول شب بخوابد تا روز
خواب نوزادان 4 تا 11 ماهه
در سن شش ماهگی، شیردهی شبانه معمولا دیگر لازم نیست و بسیاری از نوزادان در طول شب می‌خوابند؛ البته 70 تا 80 درصد نوزادان نهایتا تا سن 9 ماهگی به این مرحله می‌رسند. بطور معمول، نوزادان 9 تا 12 ساعت در طول شب می‌خوابند و یک تا چهار بار هم در روز چرت میزنند که 30 دقیقه تا دو ساعت طول می‌کشد – بتدریج تا سن یک سالگی، از این زمان کاسته می‌شود.
وقتی نوزادان را در حالت خوابآلود و قبل از اینکه به خواب بروند در رختخواب بگذاریم، احتمال اینکه بتوانند به قابلیت “خودآرامی” دست یابند خیلی بیشتر می‌شود که به آن‌ها این امکان را می‌دهد تا بصورت مستقل و بدون کمک دیگران بخوابند و در صورت بیدار شدن در طول شب هم خودشان را دوباره بخوابانند. اما نوزادانی که به حضور و کمک والدینشان برای خوابیدن عادت کرده‌اند، تبدیل به بچه‌های “علامت دهنده” می‌شوند، به این معنی که با گریه و شیون، به والدینشان علامت می‌دهند که برگردند و کمک کنند آن‌ها بخوابند.
از دیگر مسائلی که بر خواب کودک اثر می‌گذارد، شرایط اجتماعی و تحولی او است. نوزادان ایمن که به مراقبین خود دلبستگی دارند، مشکلات کمتری برای خوابیدن دارند، ولی برخی هم ممکن است تمایلی برای جدا شدن از والدین (مراقبین) خود برای خوابیدن نداشته باشند. طی نیمه دوم سال اول زندگی، نوزادان همچنین ممکن است دچار اضطراب جدایی شوند. بعلاوه، بیماری و افزایش رشد حرکتی نوزاد هم ممکن است باعث اختلال در خواب او شود.
نکاتی در مورد خواب نوزادان 4 تا 11 ماهه
- برنامه منظمی را برای طول روز و زمان خواب نوازد تنظیم کنید
- روالی ثابت و لذتبخش برای زمان خواب کودک در نظر بگیرید
- محیطی برای کودک ایجاد کنید که مناسب خواب او باشد
- کودک را تشویق کنید که بصورت مستقل و بتنهایی به خواب برود
در این مقاله کوتاه سعی شد تا به نکات اصلی خواب کودکان زیر 1 سال بپردازیم، امیدواریم که این مطلب برایتان مفید بوده باشد. در دنباله این مطلب درباره خواب کودکان بالای 1 سال صحبت می کنیم. برای خواندن مطالب به روز فرزندپروری مجله کودک، تیم آموزشی و پژوهشی آی قصه را دنبال کنید.
