بایدها و نبایدهای توضیح مفهوم مرگ برای کودک

مجله کودک: مواجهه با پدیده مرگ، هرگز کار آسانی نبوده است. مرگ یکی از عزیزان همیشه ما بزرگتر‌‌ها‌ را شدیداً تحت الشعاع خود قرار داده و طبیعی است که برخورد با این پدیده، برای کودکان خیلی سختتر است. توضیح مفهوم مرگ برای کودک به راحتی که فکر می کنید نیست. با وجود اینکه همه ما ‌‌می‌‌دانیم مرگ، بخش اجتناب ناپذیری از زندگی است، اما اکثر ما مهارت چندانی در صحبت کردن در مورد آن نداریم زیرا مرگ، موضوعی دردناک و ناخوشایند است.

همانطور که خیلی از ما ‌‌می‌‌دانیم، مرگ به طرق مختلف اتفاق ‌‌می‌‌افتد. بعضی اوقات بسیار ناگهانی و غیر منتظره است و گاهی هم از قبل انتظارش را ‌‌می‌‌کشیم و گاهی طی یک پروسه طولانی و یا کاملا تصادفی رخ ‌‌می‌‌دهد. بخشی از تجربه مرگ عبارت است از پیدا کردن راهی برای توضیح اتفاقی که افتاده، معنا بخشیدن به آن، و در آخر، پذیرفتن آن.

در این مقاله به توضیح مفهوم مرگ برای کودک و نحوه برخورد والدین در زمان مرگ یکی از عزیزان می پردازیم. منبع متن سایت معتبر psychologytoday است که توسط مجله کودک، گروه پژوهشی و آموزشی آی قصه ترجمه و بازنویسی شده است.

در اینجا، نکاتی در رابطه با نحوه صحبت کردن با کودک در مورد مرگ ارائه ‌‌می‌‌شود:

باید‌‌ها‌

• حقیقت ماجرا را در مورد چیزی که اتفاق افتاده را به کودک بگویید. با گفتن حقیقت، دلیل اشک ریختن‌‌‌ها‌‌ و غم و اندوهتان را برای کودک توضیح ‌‌می‌‌دهید. اگر صریح و بی پرده حرف بزنید و بگذارید فرزندتان، ابراز احساسات شما را ببیند، او هم سوگواری کردن برای مرگ عزیزان را از شما یاد ‌‌می‌‌گیرد.
• خودتان را برای عکس‌العمل‌‌‌ها‌‌ی عاطفی گوناگون از سوی فرزندتان آماده کنید. متوجه باشید که شما به هر طریقی با این مساله برخورد کنید، باز هم کودکتان ناراحت و غمگین خواهد بود و شاید حتی بخاطر از دست دادن یکی از عزیزانش، عصبانی هم باشد. واکنش‌‌‌ها‌‌ی عاطفی فرزندتان را بپذیرید. بدانید که پس از اینکه فرزندتان زمان کافی برای هضم ماجرا و مواجهه با ترومای اولیه سپری کند، آنگاه شما ‌‌می‌‌توانید دوباره مسائل را برایش توضیح دهید.
• حتما از کلمات “مرده” یا “مرده است” استفاده کنید. خیلی از آدم‌‌ها‌ چندان با استفاده از واژه “مرده” یا “فلانی مرده است” راحت نیستند و عباراتی چون مرحوم شد، از دست رفت، از این دنیا رفت، به خواب ابدی رفت را ترجیح ‌‌می‌‌دهند، ولی تحقیقات نشان ‌‌می‌‌دهد که استفاده از کلمات واقع‌گرایانه برای توصیف مرگ، کمک زیادی به روند سوگواری ‌‌می‌‌کند.
• اطلاعات را بتدریج و اندک اندک با کودک در میان بگذارید. هر بار، بخش کوچکی از اطلاعات لازم را به او منتقل کنید و به این شکل، متوجه خواهید شد که فرزندتان با کدام بخش از ماجرا ‌‌می‌‌تواند کنار بیاید. آنگاه، بر اساس سوالاتی که از شما ‌‌می‌‌پرسد، خودتان ‌‌می‌‌فهمید بعد از این مرحله، چه باید بکنید.
• از گفتن عبارت «نمی‌دانم» نترسید. داشتن همه جواب‌‌ها‌، هرگز کار آسانی نیست، بخصوص در لحظات دردناکی مانند این. بهتر است به فرزندتان بگویید که شما در مورد خیلی چیز‌‌ها‌، اطلاع ندارید مثلا اینکه “پدربزرگ چطور مرد؟”، “چه اتفاقی قرار است برای خاله سارا که در سالن مراسم تشییع جنازه است بیفتد؟”، “چی باعث شد علی به سمت خیابان بدود مامان؟”، و یا سوالات دیگری که پاسخی برایش ندارید.

• گریه کنید. با هم گریه کنید و آن هم زیاد. چراکه گریه حالتان را بهتر ‌‌می‌‌کند و به شما التیام ‌‌می‌‌بخشد.
• به فرزندتان اجازه دهید در مراسم تشییع شرکت کند. بگذارید ‌آن‌‌‌ها‌ هم در انتخاب چیز‌‌ها‌یی مثل عکس متوفی برای مراسم یادبود، شعر یا متنی معنوی مشارکت داشته باشند. این کار باعث ‌‌می‌‌شود نوعی احساس کنترل بر شرایط دردناک فعلی و فقدان عزیز از دست رفته، در ‌آن‌‌‌ها‌ ایجاد شود.
• بگذارید فرزندتان به شیوه خودش سوگواری کند. بگذارید فرزندتان در مقابل پدیده مرگ، سکوت اختیار کند. همچنین، خیلی از بچه‌‌‌ها‌‌ در اینگونه مواقع، احساس تنها‌یی کرده و منزوی ‌‌می‌‌شوند. در برخی مواقع هم، بچه‌‌‌ها‌‌ اصلا تحت تاثیر شرایط اینچنینی قرار نمی‌‌گیرند. در کل اینکه، هیچ روش مشخصی برای سوگواری وجود ندارد و هر کس، شیوه خودش را دارد.
• فرزندتان را از قبل مراسم تشییع جنازه آماده کنید و برایش توضیح دهید که قرار است چه چیز‌‌ها‌یی را آنجا ببیند. به بچه‌‌‌ها‌‌ بگویید چه چیز‌‌ها‌یی در آنجا خواهند دید، چه کسانی در آنجا حضور خواهند داشت، افراد حاضر در مراسم، چه حسی و رفتاری خواهند داشت و چه کار‌‌ها‌یی انجام خواهند داد. در مورد بچه‌‌‌ها‌‌ی کوچکتر باید دقیقتر باشید و محیط اطرافشان در مراسم را با ذکر جزئیات بیشتر توضیح دهید. اگر خودتان شرایط روحی مساعدی ندارید، کسی را همراه خود بیاورید تا از فرزندتان مراقبت کند.
• فرزند خود را برای زندگی آینده، بدون حضور فرد از دست رفته آماده کنید. برایش بگویید که برگزاری جشن تولد‌‌ها‌، سالگرد‌‌ها‌، تعطیلات، و لحظات خاص و مهم زندگی‌تان در آینده، بدون حضور عزیز از دست رفته، چگونه خواهد بود. از فرزندتان بخواهید به شما در برنامه‌ریزی برای روز‌‌ها‌یی که تا رویداد تقویمی ‌‌بعدی (مثلا تعطیلات یا تولد بعدی) باقی مانده است به شما کمک کند.
• باید آمادگی آن را داشته باشید تا در موارد بسیار، در مورد افکار و احساسات خود با او حرف بزنید. احتمال اینکه مجبور شوید طی روز‌‌ها‌، هفته‌‌‌ها‌‌، و ماه‌‌ها‌ی آتی، بار‌‌ها‌ و بار‌‌ها‌ در باب موضوع مرگ با فرزندتان صحبت کنید زیاد است. از آنجا که سوگواری و عزاداری، پروسه‌ای زمانبر است، باید خود را برای بحث‌‌‌ها‌‌ی ادامه‌دار آماده کنید و در دسترس باشید.

نباید‌‌ها‌

• غم و اندوه خود را از فرزندتان پنها‌ن نکنید. دیدن گریه و عزاداری شما در حین مراسم یا تا مدت‌‌ها‌ پس از مرگ متوفی باعث ‌‌می‌‌شود کودکتان دریابد که گریه کردن و غمگین بودن بخاطر از دست دادن یک عزیز، امری کاملا طبیعی و البته مفید است.
• برای فرزندتان، از خاطراتی که با فرد متوفی داشته‌اید بگویید. گاهی اوقات، والدین از حرف زدن در مورد متوفی واهمه دارند چون فکر ‌‌می‌‌کنند باعث عذاب و رنجش دیگران ‌‌می‌‌شود. اما تحقیقات نشان ‌‌می‌‌دهد که درد ناشی از زنده کردن مجدد خاطرات و گفتن ماجرا‌‌ها‌یی از زندگی متوفی، در واقع به بهبودی و روند رویارویی بازماندگان با فقدان او کمک زیادی ‌‌می‌‌کند.
• حتی اگر احساس درماندگی ‌‌می‌‌کنید یا معذب هستید، یا نمی‌‌دانید چه باید بگویید، از برقراری ارتباط با فرزندتان اجتناب نکنید. گاهی تنها‌ یک نگاه از روی همدردی، ‌‌می‌‌تواند قویترین نوع ارتباط باشد. حتی با لمس یا بغل کردن کودک خود هم ‌‌می‌‌توانید تا حد زیادی به او آرامش دهید.
• زمانی که کودکتان وارد اتاق ‌‌می‌‌شود و شما در حال گفتگو با هم هستید، موضوع بحث را عوض نکنید. این کار باعث ‌‌می‌‌شود موضوع مرگ در نظر فرزندتان، تبدیل به یک تابو شود. بجای آن، سعی کنید هنگام حضور کودک از واژه‌‌‌ها‌‌یی استفاده کنید که برایش قابل فهم باشد.

• برنامه روزانه خود را تغییر ندهید. چیزی که بچه‌‌‌ها‌‌ نیاز دارند، ثبات است. برای همین، سعی کنید تا حد امکان، برنامه روزانه خود در منزل و محل کارتان را به همان شکل قبل حفظ کنید. همچنین سعی کنید فرزندتان نیز همچنان مانند قبل، در برنامه‌‌‌ها‌‌ی هر روزه خود مثل رفتن به مدرسه و رویداد‌‌ها‌ی اجتماعی شرکت کند.
• گمان نکنید که مرگ باعث ممنوعیت خنده ‌‌می‌‌شود. در واقع، خنده یک ابزار درمانی بی‌نظیر است. خندیدن به خاطرات و لحظاتی که با فرد متوفی داشته‌اید نشانگر درجه اهمیت حضور او در زندگی شما است.
• هیچ محدودیت زمانی را برای عزاداری فرزندتان (یا خودتان) تعیین نکنید. هر کسی به شیوه خودش سوگواری ‌‌می‌‌کند. به یاد داشته باشید که شرایط جدیدی بر زندگی شما حکم‌فرما خواهد شد و همه شما به این زمان نیاز دارید تا خود را با مرگ یکی از عزیزانتان وفق دهید. چنانچه به حمایت بیشتری نیاز دارید، از مسئولان مدرسه، پزشک کودکتان، و یا جامعه مذهبی خود کمک بگیرید. همچنین ‌‌می‌‌توانید از افراد حرفه‌ای مانند رواندرمانگران متخصص در زمینه سوگواری نیز کمک بخواهید. 

در این مقاله به توضیح مفهوم مرگ برای کودک و بایدها و نبایدهای رفتاری والدین در مواجهه با کودک پرداختیم، امیدواریم که این مطلب برایتان مفید بوده باشد. برای خواندن مطالب به روز فرزندپروری مجله کودک، تیم آموزشی و پژوهشی آی قصه را دنبال کنید.