احتمالا فرزند شما در زندگی چه از طریق وجود یک همکلاسیِ بر روی طیف اوتیسم، چه از طریق روبه‌رو شدن با یکی از نزدیکانمان که دچار تحلیل عضلانی است، با فردی که دچار نوعی از معلولیت باشد روبرو شده است و سوالاتی در این زمینه برایش پیش آمده است. مهم نیست موقعیتی که برای او پیش آمده چیست. مهم این است که تا آنجا که ممکن است آماده پاسخگویی به کنجکاوی‌های فرزندتان به صورت صادقانه و باز باشید. به همین دلیل فاطمه فرهاد، عضو تیم پژوهشی و آموزشی سایت کودک و نوجوان آی قصه در این مقاله ۶ نکته کاربردی برای آموزش رفتار با معلولین به کودکان آماده کرده است.
اشکالی نداره که متوجه شدی
کودکان، مخصوصاً کوچکترها، طبیعتاً کنجکاوند و وقتی با فردی دارای معلولیت روبرو می‌شوند طبق غریزه شروع به سوال کردن می‌کنند. اگر شما کودک خود را در حالی که به فردی با معلولیت زل زده یافتید کنترل موقعیت را به دست خود بگیرید و آغازگر مکالمه باشید. ولی از به خرج دادن احساسات زیاد و توضیحات جزئی هنگام مکالمه بپرهیزید. توضیحی کوتاه و واقع‌گرایانه ضمن اینکه جوابگوی سوالات فرزندتان خواهد بود به کودکتان نشان می‌دهد که آن فرد چیزی برای شرمگین بودن ندارد.
برای مثال شما کودکی برروی ویلچر را که دچار ضعف عضلانی است دیده‌اید، می‌توانید به فرزند خود بگویید: «می‌بینم به اون دختر کوچولوی روی صندلی چرخدار نگاه می‌کنی و احتمالاً داری فکر می‌کنی که چرا به این صندلی احتیاج داره. عضلات بعضی آدم‌ها یک کم متفاوت کار می‌کنه به خاطر همین این صندلی به اون کمک می‌کنه که همون‌طور که تو با پاهات حرکت می‌کنی اون هم با این وسیله حرکت کنه.»
در آموزش رفتار با معلولین به کودکان نکته‌ی مهم این است که سعی کنید از توضیحاتی مثبت استفاده کنید. مثلاً به جای اینکه بگویید او نمی‌شنود و یا نمی‌تواند راه برود بگویید سمعک به او کمک می‌کند بهتر بشنود یا صندلی چرخدار برای کمک به حرکت کردن است.
از واژگان محترمانه استفاده کنید
کودکان مانند اسفنج هر آنچه را که می‌شنوند جذب می‌کنند. زمانی که در رابطه با فردی که دارای معلولیت است صحبت می‌کنید به یاد داشته باشید که کلمات می‌توانند آسیب‌زننده باشند. بنابراین خیلی مهم است که از واژگانی استفاده نکنید که باعث می‌شود افراد خود را منزوی یا کم‌تر از بقیه حس کنند. از واژگانی همچون عقب‌افتاده، عاجز یا کوتوله استفاده نکنید و در عوض از اصطلاحاتی همچون با صندلی چرخدار، کوچک‌اندام و یا دارای ناتوانی یادگیری استفاده کنید. از معلولیت به عنوان راهی برای توصیف آن شخص استفاده نکنید. برای مثال به جای گفتن کودک اوتیسمی بهتر است بگوییم کودکی که بر روی طیف اوتیسم قرار دارد.
یکی از منابعی که واژگان مناسبی را برای توصیف فردی که داراری معلولیت هست، معرفی می‌کند و در رفتار با معلولین به کار می‌آید، صفحه Tip Sheet from Mobility International USA است.
در آموزش رفتار با معلولین بر روی شباهت‌ها تاکید کنید
کودک شما باید یاد بگیرد که کسی که دارای معلولیت است هنوز شباهت‌های زیادی با او دارد. او احساسات مشابهی دارد، دوست دارد خوش بگذراند، عاشق خانواده‌اش است و ممکن است به ورزش خاصی علاقمند باشد. مواظب باشید که فرد دارای معلولیت را با صحبت کردن در رابطه با شباهت‌های دو کودک، از ناتوانی‌هایش متمایز کنید. مثلاً شاید فرزند شما و همسایه‌تان که دچار سندرم داون است هر دو به فوتبال و شنا علاقمند باشند و یا شاید هردوشان در خانه ماهی قرمز داشته باشند. صحبت کردن در رابطه با شباهت‌ها به کودک شما نشان می‌دهد که همانطور که ویژگی ظاهری بچه‌ها تعریف‌کننده شخصیت آن‌ها نیست وجود معلولیت هم تعریف‌کنندهٔ افراد نیست.
درک و همدلی را یاد دهید
کودکان همه به نوعی شبیه هم هستند و البته به نوعی هم از هم متفاوتند. به جای اینکه به سادگی یه فرزندتان بگویید که فردی که دارای نوعی از معلولیت است نمی‌تواند کاری را انجام دهد دربارهٔ نقاط قوت آن فرد هم صحبت کنید. به کودکان هم یاد بدهید که به جای اینکه فقط بر روی نقاط ضعف افراد تمرکز کنند به دنبال قوت‌های آنان باشند. مهم است که کودکان در رفتار با معلولین یاد بگیرند که با وجود اینکه بعضی از افراد بعضی از کارها را نمیتوانند انجام دهند یا در بعضی از موضوعات دچار چالش‌هایی هستند ولی این موضوع بدین معنا نیست که در هیچ زمینه‌ی دیگری نمیتوانند بدرخشند. بنابراین اول از او بپرسید که اگر به جای او بود چه احساسی داشت و دوست داشت دیگران چگونه با اوبرخورد کنند. سپس به او یاد بدهید که چگونه با دیگران رفتار کند.
آموختن همدلی در کودکی درس بسیار مهمی در آموزش رفتار با معلولین است. مثلاً اگر کودک شما همکلاسی‌ای دارد که دچار کم‌شنوایی است به جای تمرکز بر روی این واقعیت که او نمی‌تواند بشنود از فرزندتان بپرسید که همکلاسی‌اش در چه چیزهایی خوب است (ریاضی؟ دویدن؟). و سپس با کودک خود راجع به توانمندی‌های خودش و آن چیزهایی که برای او چالش‌برانگیز است سؤال کنید. به او کمک کنید تا متوجه شود که همه انسان‌ها ضعف‌ها و نقاط قوتی دارند و او باید همان‌گونه که دوست دارد به خودش در مواقع نیاز کمک شود به آن‌ها کمک کند.
به قلدری توجه کنید و آن را محکوم کنید
بچه‌های دارای معلولیت هدف‌های راحتی برای قلد‌رها هستند و بیشتر از بقیه مورد آزار دیگر کودکان یا بزرگسالان قرار می‌گیرند. به کودکان بیاموزید که چرا رنجاندن عامدانه یک کودک دیگر کار اشتباهی هست و به او یاد دهید که زمانی که مرتکب این کار شد معذرت‌خواهی کند. بچه‌ها باید یاد بگیرند که همه حتی آن‌ها که ظاهر و رفتار متفاوتی دارند هم احساساتی مانند آن‌ها دارند و حقشان این است که با آن‌ها به خوبی و محترمانه رفتار شود.
به صفحه ”Bullying stops Here” Printable pledge بروید و از فرزند خود بخواهید تا این عهدنامه را امضاء کند و عهد کند که هیچوقت دیگران را مورد آزار و قلدری قرار ندهد و اگر متوجه شد که فرد دیگری مورد آزار قرار گرفته در جهت کمک به او اقدام کند.
با وسایل معلولین محترمانه برخورد کنید
یک نکته‌ی مهم دیگر در آموزش رفتار با معلولین این است که به کودک خود بیاموزید تا با وسایل پزشکی دیگران مثل عصا، صندلی چرخدار و سگ‌های راهنما با احترام رفتار کنند. مطمئن شوید که آن‌ها متوجه شده‌اند که این وسایل برای برطرف کردن نیاز‌های افرادند و بازیچه نیستند.
گاهی زمانی که کودک شما یک سگ راهنما را در یک مکان عمومی می‌بیند می‌خواهد آن را نوازش کند. در این مواقع به او توضیح دهید که چرا نمی‌تواند چنین کاری کند مثلاً بگویید «این سگ که حیوان خانگی نیست! این سگ به صاحبش کمک می‌کند تا ببیند الان هم مشغول کار هست؛ پس ما نمی‌توانیم حواسش را پرت کنیم.»
پیشنهاد می‌کنیم مقاله‌ی «نقش ما در مناسب سازی شهر برای معلولین» را هم بخوانید.
