در قسمت قبل این مقاله به کمال‌گرایی در کودکان و ریشه های آن پرداختیم. در این قسمت به نقش والدین و نحوه برخورد با کمال‌گرایی کودکان می پردازیم.
این مقاله از سایت معتبر lifehacker ترجمه شده است. مجله کودک، تیم پژوهشی و آموزشی آی قصه این مطاب را برای کمک به حل مشکلات والدین تهیه می کند.
آیا والدین باعث تثبیت و تداوم کمال‌گرایی در فرزندانشان می‌شوند؟
صددرصد. به نظر من، آنچه که در اغلب موارد، بیشترین تاثیر را روی کودکان دارد، چیزهایی نیست که والدین به آنها می‌گویند، بلکه حرفهایی است که نمی‌زنند. کودکی را در نظر بگیرید که با هیجان، منتظر بازگشت مادرش از سر کار به خانه است. اما مادرش حال خوشی ندارد. انتظار بچه این است که مادرش از دیدن او خوشحال خواهد شد، اما مادر در بهترین حالت، توجه چندانی به او نمی‌کند و در بدترین حالت، خیلی بداخلاق و پرخاشگر است. و این چیزی است که برای هر پدر و مادری اتفاق می‌افتد. اگر بدون اینکه در مورد این موضوع با فرزندتان صحبت کنید، از کنارش بگذرید، باعث تثبیت کمال‌گرایی در وی خواهید شد.
اما اگر مادر بگوید: “خیلی از دیدنت خوشحالم، اما روز سختی را پشت سر گذاشتم و به همین دلیل، ناراحت و خسته‌ام”، خیلی به حل این مساله کمک خواهد کرد. باید تاکید کنم که سن بچه اصلا مهم نیست. ما باید این چیزها را حتی به بچه‌های کوچک که شاید حرف ما را نفهمند هم بگوییم. وقتی والدین در مورد شرایط روحی خود با بچهها حرف می‌زنند، نه تنها باعث تقویت رشد عاطفی و هوش هیجانی آنها می‌شوند، بلکه به فرزندان خود می‌فهمانند که گاهی اوقات، مردم حال خوبی ندارند و این کاملا طبیعی است و تقصیر هیچکس هم نیست. این باعث می‌شود کودک به خودش اجازه دهد که گاهی ناراحت و عصبانی باشد، و همچنین باعث می‌شود دیگر در مواقعی که والدینش ناراحت هستند، خودش را مسئول آن نداند، چراکه اصولا بچهها در اینگونه موارد، فکر می‌کنند رفتار آنها علت عصبانیت پدر و مادرشان است.
والدین از چند سالگی کودکشان باید به دنبال علائم کمال‌گرایی در او باشند؟
سوال سختی است ولی بنظر من، از سنین خیلی پایین. احتمال اینکه یک کودک دو ساله مضطرب، بعدها دچار کمال‌گرایی شود خیلی زیاد است. مثلا زمانی که عصبانی و ناراحت هستید، می‌توانید نشانه‌های کمال‌گرایی را در رفتار فرزندتان که سعی دارد حالتان را بهتر کند بیابید.
چند وقت پیش، من و همسرم بر سر مساله‌ای به اختلاف برخوردیم و دختر یکساله‌ام صداهایی از خودش درمی‌آورد. اگر زمانی که سروصدا می‌کرد به طرفش برنمی‌گشتم و جوابش را نمی‌دادم، شدیدا مضطرب می‌شد و تنها زمانی آرام می‌گرفت که حواس مرا (از بحث و جدل با همسرم) پرت می‌کرد و به خیال خودش، مرا از ناراحتی “نجات می‌داد”. این حالت به خودی خود، مشکل‌ساز نبوده و نشانه‌ای از کمال‌گرایی محسوب نمی‌شود، اما همین نوع رفتار می‌تواند از حد طبیعی و نرمال خود فراتر رفته و شکل مرضی پیدا کند.
اگرچه این مساله از بچه‌ای به بچه دیگر و بسته به مرحله رشدی آنها فرق دارد، اما حدس من این است که از سنین 4 یا 5 سالگی می‌توان علائم کمال‌گرایی را در بچهها مشاهده کرد و این دورانی است که آنها شروع به انجام کارهای بیشتری برای خودشان می‌کنند و چنانچه مثلا دست‌خطشان عالی نباشد/اتاقشان بقدر کفایت تمیز و مرتب نباشد/لباسشان خیلی خوب نباشد/بازخوردی که از معلم می‌گیرند به اندازه کافی مثبت نباشد، بشدت خودشان را سرزنش می‌کنند.
حال اگر کودک احساس ناامیدی و درماندگی داشته، چرا که گمان می‌کند کارش را به شکلی عالی و بی‌نقص انجام نداده است، والدین چطور می‌توانند در همان لحظه به او کمک کنند؟ مثلا من متوجه شدم دخترم کاغذها را مدام مچاله می‌کند زیرا بنظرش دست خطش بقدر کافی خوب نیست.
در این لحظات، سعی کنید حضورتان باعث احساس امنیت او شده و در عین حال، بیطرف و بازتاب‌دهنده (افکار خودش) باشید. چون هدف ما این است که به کودک در تنظیم هیجاناتش کمک کنیم و این بدان معنا است که خودمان باید این قابلیت را داشته باشیم. سعی کنید تا زمانی که کودک آرام شود کنارش بمانید، حتی اگر به معنی این باشد که بی هیچ کلامی، تنها کنارش بنشینید و در دسترس باشید. اگر هرگاه چیزی گفتید، فرزندتان شروع به داد و فریاد و یا دوری کردن از شما کرد، به او بگویید، “هر وقت آمادگی‌اش را داشتی، من اینجا کنارت هستم،” یا اینکه، “تو تنها نیستی.”
اگر کودکتان از شنیدن حرفهای شما، احساس آرامش بیشتری می‌کند، می‌توانید به آرامی این جملات را به او بگویید، “تو الان بخاطر دست‌خطت خیلی کلافه هستی،” یا اینکه، “تو خیال می‌کنی باید دست‌خطت خیلی بهتر از این باشد تا خوب و بی‌نقص بنظر بیاید.” اساسا قصد ما این است که چیزی که الان کودک احساس می‌کند را به آرامی به او منعکس کنیم. این کار باعث تقویت زبان عاطفی او شده و یاد می‌گیرد در مورد احساساتش با دیگران صحبت کند. تنها پس از آرام شدن کودک، می‌توانیم نسبت به ماجرا واکنش نشان داده و به او نشان دهیم که حتی زمانی که دست‌خطش (یا هر چیز دیگر) آن چیزی نیست که خودش می‌خواهد، باز هم از نظر شما، او کارش را به خوبی انجام داده و همچنان دوستش دارید.
در این مقاله سعی کردیم با مفهوم کمال گرایی کودکان و مشکلاتی که ایجاد می کند آشنا شوید، امیدواریم برای شما مفید بوده باشد. برای خواندن مطالب به روز فرزندپروری مجله کودک، تیم آموزشی و پژوهشی آی قصه را دنبال کنید.
