رفتار با کودکان از سن 6 سال به بعد که کم کم برای مدرسه و درس خواندن آماده می‌شود متفاوت است. نظمی که باید برای درس خواندن و انجام کارهای روزانه داشته باشند بیشتر است و البته لجبازی و مقاومتشان نیز بیشتر از قبل است. این مرحله نیاز به آرامش و جدیت بیشتری از طرف پدر و مادرها دارد. درست است که 6 سال اول زندگی در تربیت بچه‌ها تاثیر دارد، اما 6 سال به بعد وظایف و مسئولیت‌های بچه ها بیشتر می شود و سنشان آنقدری هست که در مقابل والدین برای انجام کارهایشان مقاومت یا لجبازی کنند.
در این قسمت به نحوه تأدیب بچه ها از سن 6 سال به بالا می پردازیم. هرچند 13 سال به بالا نوجوان محسوب می شوند و سن پرچالشتری است اما نباید نوجوانان هم نباید به حال خود رها شوند.
این مطلب را مجله کودک، تیم پژوهشی و آموزشی آی‌قصه از سایت معتبر kidshealth ترجمه و بازنویسی کرده است.
6 تا 8 سالگی
گوشه‌نشانی و تعیین عواقب رفتار بد، از استراتژی‌های تربیتی مؤثر در این گروه سنی نیز می‌باشد. همینطور، ثابت قدم بودن و دنبال کردن قوانین نیز بسیار مهم است. به حرف‌هایی که در مورد تنبیه کودک زده‌اید عمل کنید، وگرنه اقتدار خود را از دست خواهید داد. بچه‌ها باید باور کنند که شما در مورد حرفی که می‌زنید کاملا جدی هستید. البته این بدان معنا نیست که هیچوقت نباید به آنها فرصت جبران بدهید و از خطاهای کوچکشان بگذرید، ولی در اکثر موارد، باید طبق گفته‌های خود عمل کنید.
مراقب باشید وقتی هنگام عصبانیت، کودک را تهدید به تنبیه خاصی می‌کنید، غیرواقع‌گرایانه نباشد (اگر یکبار دیگر در را بهم بکوبی، دیگر هیچوقت اجازه تماشای تلویزیون نخواهی داشت!) چون عدم اجرای آن، باعث می‌شود کودک اعتنایی به تهدیدهای شما نکند. مثلا اگر بچه‌ها در صندلی عقب ماشین در حال درگیری هستند و تهدیدشان می‌کنید که اگر دست از دعوا برندارند، دور می‌زنید و به خانه برمی‌گردید، دقیقا همان کار را انجام دهید. ارزش اعتبار شما در نظر فرزندانتان خیلی بیشتر از نرفتن به گردش است.
مجازات‌های سنگین هم باعث تضعیف اقتدار شما خواهد شد. اگر فرزندتان را به مدت یک ماه تنبیه کنید، انگیزه خود برای تغییر رفتارش را از دست خواهد داد، چون با خود فکر می‌کند همین الان هم همه چیز را از او گرفته‌اید. بهتر است اهدافی را برای کودک تعیین کنید که با رسیدن به آنها بتوانید امتیازاتی را که قبلا بخاطر بدرفتاری از او گرفته بودید، دوباره به او بازگردانید.
9 تا 12 سالگی
کودکان این گروه سنی را نیز می‌توان با پیامدهای طبیعی هر عمل، تأدیب کرد. هرچه بزرگتر می‌شوند و استقلال و مسئولیت بیشتری از شما طلب می‌کنند، بهترین کار برای تأدیب آنها این است که نحوه مقابله با پیامد رفتارشان را به آنها بیاموزید.
مثلا اگر فرزندتان تا قبل از زمان خواب، تکالیفش را تمام نکند، آیا باید مجبورش کنید تا دیروقت بیدار بماند و مشق‌هایش را بنویسد یا حتی خودتان هم به او کمک کنید؟ قطعا نه. چرا که با این کار، فرصتی طلایی را برای آموزش یکی از دروس کلیدی زندگی به او از دست می‌دهید. وقتی تکالیفش را انجام نداده، باید روز بعد با همان وضعیت به مدرسه برود و با حس بدی که بخاطر گرفتن نمره پایین به او دست می‌دهد روبرو شود.
طبیعی است که والدین بخواهند فرزندان خود را از انجام اشتباه نجات دهند، اما وقتی بگذارند گهگاهی با شکست مواجه شوند، در دراز مدت، لطف بزرگی به آنها خواهند کرد. بچه‌ها خودشان معنای رفتار ناشایست را درک کرده و احتمالا دیگر آن اشتباه را مرتکب نخواهند شد. اما اگر فرزندتان از پیامدهای طبیعی رفتارش درس نگرفت، خودتان یکسری پیامد برای آن تعیین کرده تا رفتارش را تغییر دهد. گرفتن امتیازاتی مانند استفاده از وسایل الکترونیکی، یکی از پیامدهای مؤثر برای این گروه سنی است.
13 سال به بالا
تا اینجای کار، اصول مقدماتی را مشخص کرده‌اید. فرزندتان می‌داند از او چه توقعی دارید و در مورد تنبیه رفتارهای بد او کاملا جدی هستید. حتی در این سن نیز از حرفتان کوتاه نیایید. چراکه تأدیب نوجوانان درست به اندازه تربیت بچه‌های کوچکتر اهمیت دارد. همانطور که برای کودکان خردسال، زمان خواب تعیین می‌کنید، باید برای نوجوانان خود نیز حد و مرزی مشخص کنید.
قوانینی برای انجام تکالیف، ملاقات با دوستان، ساعت ورود و خروج، و قرار گذاشتن وضع کرده و آنها را با فرزند نوجوان خود در میان بگذارید تا دیگر هیچ سوءتفاهمی پیش نیاید. فرزندتان احتمالا هرازگاهی شکایت خواهد کرد، اما در عوض متوجه این موضوع می‌شود که کنترل امور در دست شما است. باورکنید یا نکنید، نوجوانان هنوز هم به وضع قوانین و برقراری نظم در زندگیشان توسط شما نیاز دارند، حتی اگر آزادی و مسئولیت بیشتری به آنها بدهید.
در صورت نقض قوانین، گرفتن برخی امتیازات، بهترین راهکار است. مثلا در حین اینکه ماشین را به مدت یک هفته از او می‌گیرید، برایش توضیح دهید که چرا شب‌ها دیر برگشتن او به خانه، اصلا قابل قبول نیست و نگرانتان می‌کند.
یادتان باشد که کنترل برخی امور را بدست خودش بسپارید. این کار نه تنها باعث کمتر شدن جدال شما بر سر قدرت خواهد شد، بلکه باعث می‌شود فرزندتان بیشتر به تصمیمات شما احترام بگذارد. مثلا بگذارید خودش در مورد لباس مدرسه، مدل مو، یا وضعیت اتاقش تصمیم بگیرد. بعدها که بزرگتر شد، محدوده کنترل او را وسیعتر کرده و بگذارید مثلا گاهی، شب‌ها کمی دیرتر از ساعت مشخص شده به خانه برگردد.
تمرکز روی نکات مثبت نیز مهم است. مثلا بجای اینکه بخاطر یک رفتار غیرمسئولانه تنبیهش کنید و زمان بازگشت به خانه را جلوتر ببرید، کاری کنید خودش با نشان دادن رفتاری مثبت، اعتماد شما را بدست آورده و اجازه پیدا کند دیرتر به خانه بازگردد.
چند نکته در مورد کتک زدن کودک
شاید بحث‌برانگیزترین نوع تنبیه، تنبیه بدنی است. در اینجا تعدادی از دلایل کارشناسان برای منع این روش تربیتی ارائه می‌شود:
- با تنبیه بدنی، کودک یاد می‌گیرد که زدن دیگران بهنگام عصبانیت ایرادی ندارد.
- تنبیه بدنی ممکن است از نظر جسمی، به کودک آسیب برساند.
- اگر بجای اینکه به کودک یاد دهید چطور رفتارش را تغییر دهد، او را بزنید، باعث ترس او از پدر و مادر شده و یاد می‌گیرد کاری کند تا دفعه بعد مچش را نگیرید.
- کتک خوردن برای بچه‌هایی که بخاطر جلب توجه والدین، دست به خرابکاری و بدرفتاری می‌زنند، نوعی پاداش تلقی می‌شود، چراکه از نظر آنها، گرفتن توجه منفی، بهتر از عدم توجه شما است.
