تقریباً همه‌ی ما در عصر دیجیتال و اینترنت همیشه مشغول عکس گرفتن هستیم. برای بسیاری از ما این سرگرمی، کار یا هرچیزی که اسمش را بگذارید، به ثبت لحظات مهم یا خوشایند زندگی محدود نمی‌شود؛ ما مثل قبل عکس‌هایمان را در آلبوم‌های خانوادگی و کمدهایمان نگه‌داری نمی‌کنیم. ما آن‌ها را در اینستاگرام، فیسبوک، توییتر و سایر شبکه‌های اجتماعی به اشتراک می‌گذاریم. این حضور پررنگ دوربین در زندگی امروزه، وقتی بیش از حد نگران‌کننده می‌شود که پای کودکان را به مسئله باز می‌کنیم. انتشار تصویر کودکان در فضای مجازی پیامدهایی به دنبال دارد که لازم است والدین از آن‌ها باخبر باشند که مبادا حقوق کودک خود را فدای لایک کنیم. برای آگاهی از دیدگاه روانشناسی کودک در این موارد، با این مقاله‌ی تیم پژوهشی و آموزشی آی قصه همراه باشید.
شبکه‌های اجتماعی و دوربین‌های تلفن ما را به ثبت لحظات بیشتری از زندگی روزمره‌مان کشانده‌اند. والدین امروزی از تمام اولین‌های فرزندشان، تمام شیرین‌کاری‌های او و فرایند بزرگ شدنش عکس می‌گیرند و در فضای مجازی به اشتراک می‌گذارند. البته که این موضوع نتیجه‌ی غیرمستقیم بیشتر شدن فاصله‌ی خانواده‌ها و مهاجرت‌ها و زندگی شهرنشینی است و قرار است دوری و بی‌خبری از اطرافیان را جبران کند؛ اما حتی اگر قبول نداشته باشیم که انتشار هرگونه عکس کودک در فضای مجازی به نفع او نیست، دست‌کم باید بپذیریم زیاد عکس گرفتن از کودک می‌تواند به او آسیب برساند. چطور؟ با مجله کودک آی‌قصه همراه باشید.
دنیا به دور کودک من می‌چرخد؟
اگر شما هم اغلب اوقات از کودکتان عکس تکی می‌گیرید و حضور خانواده یا دوستانش را در عکس‌ها کم کرده‌اید، پیشنهاد می‌کنیم دست نگه دارید و تجدیدنظر کنید. این کار، کودک را به سمت خودشیفته شدن سوق می‌دهد و باعث می‌شود اعتمادبه‌نفس غیرمعقولی داشته باشد. چرا که وقتی دوربین همیشه روی او تنظیم شود، ممکن است فکر کند همیشه باید همه‌ی نگاه‌ها را به سمت خود بکشاند. از دیدگاه روانشناسی کودک این مسئله وقتی نگران‌کننده‌تر می‌شود که کودک بعد از مدتی خودش شروع کند به سلفی گرفتن.
از حقوق کودک خود دفاع کنید
جدا از اینکه والدین نباید در انتشار تصویر کودکان در فضای مجازی زیاده‌روی کنند، باید بدانند هرکسی هم اجازه ندارد عکس کودک آن‌ها را منتشر کند. شاید سخت‌تان باشد در مقابل این خواست اطرافیان مقاومت کنید. اما در این مواقع به یاد بیاورید که شما در مقابل حقوق کودک خودتان مسئول هستید و وظیفه دارید از حریم خصوصی او دفاع کنید. پس خجالت نکشید و اجازه ندهید اطرافیان با به‌اشتراک‌گذاری تصاویر کودک شما در اینترنت لایک جذب کنند.
به بدترین پیامد انتشار تصویر کودکان فکر کنید
امروزه ردپای کودک در اینترنت خیلی قبل‌تر از آنکه سواد داشته باشد، از اوضاع سر در بیاورد و یا راه برود، دیده می‌شود. داده‌ها و اطلاعات زیادی درباره‌ی او در فضای مجازی موجود است و دست به دست می‌شود. به این فکر کرده‌اید که ممکن است تکنولوژی به نقطه‌ای برسد که بتواند براساس این داده‌ها پیش‌بینی کند که یک کودک در بزرگسالی چطور شخصیتی پیدا می‌کند؟ به چه چیزهایی علاقه دارد و چطور می‌توان او را کنترل کرد؟
قبل از اینکه دکمه‌ی ارسال در شبکه‌های اجتماعی را بفشارید، چند دقیقه فکر کنید. بررسی کنید شما با انتشار این عکس کودک خودتان، چه اطلاعاتی درباره‌ی او را در اینترنت و در اختیار غریبه‌ها می‌گذارید؟ آیا لوکیشن شما روشن است؟ آیا اطلاعاتی از محل زندگی یا تحصیل کودکتان منتشر می‌کنید؟ آیا نقاط ضعف او را برملا می‌کنید؟!
دیگران، آدم‌هایی که احتمالا شما هم نمی‌شناسیدشان می‌توانند از این اطلاعات برای آسیب رساندن فیزیکی یا روحی به کودک شما استفاده کنند. مثلا ممکن است هویت او را سرقت کنند. یا ممکن است او را به طریقی مورد خشونت، تبعیض یا تحقیر قرار دهند. مطالعات تخمین می‌زنند که تا سال ۲۰۳۰ تقریباً دو سوم از پرونده‌های کلاهبرداری هویتی که بر کودکان امروزی تأثیر می گذارد، ناشی از انتشار اطلاعات و عکس کودک در اینترنت بوده است.
شخصیت و حقوق کودک را فدای لایک نکنیم
بعضی از بچه‌ها از چیزهایی که والدین‌شان درباره‌ی آن‌ها در فضای مجازی به اشتراک می‌گذارند، خجالت می‌کشند. بعضی از بچه‌ها هم تعجب می‌کنند که چرا آن‌ها بیشتر مورد توجه قرار نمی‌گیرند و دچار احساس کمبود می‌شوند. بعضی اوقات هم اگر عکس کودک به‌اندازه‌ی کافی لایک نگیرد ممکن است کودک درباره چیزهایی که ندارد فکر کند و توقع‌های عجیب و غریبی به دست بیاورد. مقایسه خود با دیگران برای عزت نفس کودک مفید نیست.
از طرفی نکته‌ی بسیار مهم این است که بعضی از کودکان ممکن است وقتی به بزرگسالی رسیدند، از اینکه عکس‌های زیادی از دوران کودکی‌شان در اینترنت موجود است پشیمان شوند. به این فکر کنید که انتشار یک عکس کودک در اینترنت که امروز بامزه به‌نظر می‌رسد، فردا شرم‌آور به‌نظر برسد و او را با مشکلاتی روبه‌رو کند. پس به توصیه‌های متخصصان روانشناسی کودک گوش بدهید و کودکان را دستمایه خوشامد خودتان نکنید.
از عکس و لایک دست بکشید و در لحظه زندگی کنید
تا دهه‌های پیش عکاسی برای ثبت لحظه‌ای از حال برای سال‌های آینده بود. عکس‌ها را چاپ می‌کردیم و در آلبوم‌ها می‌گذاشتیم و پنج سال بعد سری به آن می‌زدیم که خاطرات را مرور کنیم. امروزه اما این تجربه بسیار فشرده شده است. ما عکس‌ها را اغلب با هدف انتشار آنی آن‌ها می‌گیریم و بلافاصله آن‌ها را در صفحات‌مان به اشتراک می‌گذاریم.
روانشناسی کودک می‌گوید این قضیه برای کودکانی که والدین آن‌ها مدام و بیش از حد ازشان عکس می‌گیرند منجر به مشکلاتی در شکل‌گیری خاطرات کودکی می‌شود. حضور والدین پشت دوربین، به جای کنار فرزندان، تمرکز آن‌ها روی لحظات حال را کم می‌کند. این والدین همچنین اغلب فراموش می‌کنند به بچه‌های خود کمک کنند تا یاد بگیرند چگونه دربارع تجربه‌های خودشان صحبت کنند.
به حقوق کودک احترام بگذارید تا برای او امن بمانید
یک مطالعه که در سال ۲۰۱۸ انجام داده شده است، می‌گوید که کودکان از ۲ سالگی به این فکر می‌کنند که اطرافیان درباره آن‌ها چه تصوری دارند. بنابراین قرار گرفتن در برابر دوربین و انتشار تصویر کودکان در اینترنت روی رفتار آن‌ها تاثیرگذار است. خصوصا در صورتی که آن‌ها از بازتاب تصاویرشان در فضای مجازی مطلع شوند، تفکر و نگرش آن‌ها تغییر مسیر خواهد داد و ممکن است بیش از حد به نظر دیگران درباره خودشان وابسته شوند و اهمیت بدهند.
از طرفی ما، به‌عنوان نسل قبلی نمی‌توانیم تصور کنیم چه احساس خواهیم داشت اگر در نوجوانی که بالاخره با اختیار خودمان به فضای مجازی وارد می‌شویم، با حجم زیادی از اطلاعات درباره خودمان، کودکی‌مان و خاطرات‌مان مواجه شویم.
با انتشار عکس کودک در فضای مجازی، اختیار عمل را از او می‌گیریم و او را محدود می‌کنیم. چرا که او در آینده هیچ امکانی برای برای تصمیم‌گیری درباره اطلاعات و محتوایی که از قبل درباره‌اش در اینترنت وجود داشته، ندارد.
کودک هم حقوق دارد!
شاید به نظرتان برسد گرفتن عکس از کودک و گذاشتن در فضای مجازی به خودی خود بد نیست، اما در این صورت هم باید حواستان را جمع کنید که با هر عکس چه پیامی را به‌خصوص به فرزند خودتان منتقل می‌کنید. اینکه به کودک بگویید فلان عکس زیاد دیده یا پسندیده شده چون لباس بهتری پوشیده بوده، یا به هر طریقی او را به سمت قضاوت درباره ظاهر سوق بدهید، در شخصیت او تاثیر بدی بر جا می‌گذارد.
در حالی که والدین حق دارند نحوه تربیت کودکان خود را کنترل کنند، فرزندان حق دارند توقع داشته باشند حریم خصوصی آن‌ّا رعایت بشود. والدین اغلب عکس‌های فرزندان خود را بدون رضایت آن‌ها به اشتراک می‌گذارند، چون معتقدند بچه‌ها آن‌قدری بزرگ نشده‌اند که در این باره تصمیم بگیرند. اما از نظر روانشناسی کودک بهتر است حتی برای ارسال عکس کودک برای اعضای خانواده هم از خود او نظرخواهی کنید و اجازه بگیرید.
حقوق کودک را پایمال نکنیم
باز هم تاکید می‌کنیم که کودک ابزار ما نیست و ما مسئول رعایت حقوق کودک خود هستیم. کودک به حریم خصوصی در رسانه‌های اجتماعی و زندگی واقعی نیازمند است. به نیاز و حق او احترام بگذاریم. برخی می‌گویند برخلاف آنچه به نظر می‌رسد، حتی کودکان خرسال هم از نیاز به فضاهای خصوصی آگاه هستند. احتمالا شما هم کودکانی را دیده‌اید که وقتی متوجه می‌شوند از آن‌ها حین بازی یا غذاخوردن یا هر کار دیگری فیلم گرفته می‌شود، اخم می‌کنند و رفتارشان تغییر می‌کند. حتی همین کودکان ممکن است از دیدن عکس‌هایشان در فضای مجازی هیجان‌زده شوند، اما در نظر داشته باشید که هرچه بزرگ‌تر بشوند، با پیچیدگی‌های این مسئله و حقوق خودشان آشناتر می‌شوند و ممکن است از حضور ناخواسته‌شان در اینترنت ناراضی شوند.
تیم پژوهشی و آموزشی آی قصه این مطلب را در ادامه مطالب روانشناسی کودک و به کمک مقاله‌ای در Bright Side تهیه کرده است. همچنین از مقاله‌هایی در The New Yorker و The New York Times نیز استفاده شده است.
امیدواریم این مقاله برای مخاطبان عزیز آی قصه مفید بوده باشد. شما می‌توانید در بخش کامنت‌های زیر پست با ما در ارتباط باشید و بگویید چقدر از کودکتان در فضای مجازی عکس و اطلاعات منتشر می‌کنید؟ و آیا با این مقاله موافق بودید؟
بیشتر بخوانید: چه کنیم اگر کودکان با اخبار بد مواجه شدند؟
