نظریه رشد اخلاقی پیاژه
مطابق با ژان پیاژه، روانشناسی که بخش عمده فعالیت‌های حرفه‌ای خود را صرف مطالعه رشد شناختی کودکان کرده است، قضاوت اخلاقی در کودکان شامل دو مرحله مهم است.
او مرحله اول که از تولد تا 7 سالگی طول می‌کشد را هترونومی (اصول اخلاقی دگرمختار) می‌نامد که در آن، برای هر کاری، یک محدودیت اخلاقی وجود دارد. از 7 سالگی به بعد، کودک بتدریج وارد مرحله اوتونوموس (اصول اخلاقی خودمختار) می‌شود.
پیاژه مشاهده کرد که رشد اخلاقی کودک به مهارت‌های شناختی او بستگی دارد، بنابراین، این فرایند را به مراحل زیر تقسیم نمود:
این مطلب را مجله کودک، تیم پژوهشی و آموزشی آی‌قصه از سایت معتبر momjunction ترجمه و بازنویسی کرده است.
مرحله حسی – حرکتی: از تولد تا 2 سالگی
- کودک، متناسب با رشد حرکتی خود، جهان اطرافش را درک می‌کند.
- وی دنیای اطراف را بواسطه تعامل بدنی مانند دیدن، مکیدن، و گرفتن اشیاء مختلف تجربه می‌کند.
- کودک مفهوم “ماندگاری اشیاء” را درک می‌کند، یعنی می‌فهمد که یک شیء حتی اگر از جلوی چشمان او برداشته شود و نتواند لمسش کند یا صدایش را بشنود، باز هم وجود خواهد داشت.
مرحله پیش‌عملیاتی: 2 تا 7 سالگی
- کودک فاقد قدرت مرکزگریزی است، به این معنی که تمام حرکات و اعمال وی از این فکر نشأت می‌گیرد که دیگران باید همه چیز را برایش فراهم کنند.
- به لحاظ منطقی، قادر به انجام عملیات ذهنی نیست.
- تفکر کودک از نوع خودمحور است، یعنی قادر به درک دیدگاه دیگران نیست.
طی دو مرحله فوق، کودک هنوز قادر نیست بین چیزهایی که به او تعلق دارد و چیزهایی که مال دیگران است تمایز قائل شود. به همین دلیل، همه چیز را تنها برای خودش می‌خواهد و با هیچکس در این مورد شوخی ندارد.
مرحله عملیات عینی: 7 تا 11 سالگی
- فاقد توانایی استدلال انتزاعی است.
- طی این دوران، قدرت بازنمایی ذهنی کودک به طرز خارق‌العاده‌ای افزایش پیدا می‌کند.
- بدلیل رشد کنش‌های نمادین، سرعت یادگیری زبان بالا است.
- از بین رفتن خودمیان‌بینی
مرحله عملیات صوری: 11 تا 12 سالگی
- کودک شروع به استدلال انتزاعی می‌کند.
- دارای قابلیت بازنمایی فیزیکی و ذهنی است.
کودک طی مراحل عملیاتی قادر است مسائل و اشیاء اطراف را از نگاه یک شخص ثالث ببیند. به اهمیت همکاری، تقابل اخلاقی، و برابری پی می‌برد. این زمانی است که کودک از حالت دگرمختاری به خودمختاری می‌رسد.
نظریه رشد اخلاقی کلبرگ
لارنس کلبرگ، استاد روانشناسی دانشگاه هاروارد، نظریه رشد اخلاقی خود را بصورت مراحل زیر مطرح کرده است:
- مرحله اول: جهت‌گیری تنبیه و اطاعت: کودکان خردسال رفتار مطلوب از خود نشان می‌دهند زیرا از صاحبان قدرت می‌ترسند، پس از قوانین پیروی می‌کنند تا تنبیه نشوند.
- مرحله دوم: خودپرستی و فردگرایی: از نظر کودک، عمل درست عملی است که نیازهای خودش و گاهی هم نیازهای دیگران را برآورده کند. تقابل اخلاقی در این مرحله به وفاداری یا عدالت مربوط نیست.
- مرحله سوم: پسر خوب/دختر خوب: عمل درست عملی است که مورد پسند دیگران قرار گیرد. او نگران نوع برداشت دیگران از خودش است و با رفتار خوب خودش سعی می‌کند تأیید دیگران را بدست آورد.
- مرحله چهارم: جهت‌گیری نظم و قانون: رفتار درست به معنای انجام وظیفه، پیروی از هنجارهای اجتماعی به خاطر مصلحت خود و احترام به صاحبان قدرت است.
- مرحله پنجم: جهت‌گیری قرارداد اجتماعی: کودک در این سن، اصول جهانی، و حقوق فردی و بنیادین و هنجارهای جامعه را به رسمیت می‌شناسد. گذشته از چیزی که جامعه تعیین کرده، ارزش‌ها و عقاید شخصی نیز در تعیین عمل درست و اخلاقی نقش ایفا می‌کنند.
- مرحله ششم: اصول اخلاقی جهانی: این وجدان هر فرد است که مطابق با اصول اخلاقی که خودش برگزیده، تعیین کننده عمل درست است.
کلبرگ، مراحل 1 و 2 را سطح اخلاق پیش‌عرفی (پیش‌قراردادی)، مراحل 3 و 4 را سطح اخلاق عرفی (قراردادی) و دو مرحله آخر را سطح اخلاق پس‌عرفی (پساقراردادی) نامید.
نظریه رشد اخلاقی کارول گیلیگان
گیلیگان که یکی از دانشجویان کلبرگ بود، متوجه شد که مطالعه کلبرگ فقط روی پسران و مردان انجام شده است. وی اعلام کرد که گرایشات اخلاقی و روانی زنان متفاوت از مردان است. مردان بیشتر به قوانین و اجرای عدالت فکر می‌کنند، در حالی که زنان مسئله مراقبت از دیگران و روابط را در نظر می‌گیرند. بنابراین، گیلیگان، مراحل رشد اخلاقی خودش را معرفی نمود:
- در مرحله پیش‌قراردادی، هدف کودک، بقای فردی است.
- سپس، نسبت به دیگران هم احساس مسئولیت پیدا می‌کند.
- در مرحله قراردادی، فرد حاضر به فداکاری است.
- بعد از آن، متوجه می‌شود که خودش هم یک شخص منحصربفرد است و بجای اینکه فقط نقش یک آدم خوب را ایفا کند، در پی حقیقت می‌رود.
- در دوران پساقراردادی، کودک می‌فهمد که نباید به خود یا دیگران آسیب بزند.
نظریه رشد اخلاقی اسکینر
نظریه اسکینر مبتنی بر رفتارگرایی است:
- دنیای خارج، نقش بسیار مهمی در شکل‌گیری حس اخلاقی درونی کودک ایفا می‌کند.
- معاشرت با دیگران، از ویژگیهای کلیدی رشد اخلاقی در کودکان است.
چندین نظریه در مورد رشد اخلاقی وجود دارد و نکته اصلی همه آن‌ها این است که والدین و محیطی که کودک در آن رشد می‌کند، تأثیر زیادی بر وجه اخلاقی او می‌گذارند.
این مطلب را مجله کودک، تیم پژوهشی و آموزشی آی‌قصه از سایت معتبر momjunction ترجمه و بازنویسی کرده است.
