همه بچه‌ها هر از گاهی تب می‌کنند. خود تب کودکان، معمولا ضرری ندارد و در حقیقت، گاهی خوب هم هست، چون نشان می‌دهد که بدن در حال مبارزه با عفونت است.
اما وقتی فرزندتان در نیمه‌های شب با بدنی برافروخته و داغ و عرق کرده از خواب بیدار می‌شود، راحت نمی‌توانید تصمیم بگیرید که چه کار باید بکنید. آیا باید با دماسنج دمای بدنش را بگیرید؟ یا با دکتر تماس بگیرید؟
در این مقاله، نکاتی چند در مورد تب کودکان به شما ارائه خواهد شد.
این مطلب را مجله کودک، تیم پژوهشی و آموزشی آی‌قصه از سایت معتبر kidshealth ترجمه و بازنویسی کرده است.
تب چیست؟
تب زمانی اتفاق می‌افتد که “ترموستات” داخلی بدن، درجه حرارت بدن را از حد طبیعی بالاتر می‌برد. این ترموستات در بخشی از مغز بنام “هیپوتالاموس” قرار دارد. هیپوتالاموس می‌داند دمای بدن شما چقدر باید باشد (که معمولا حدود 98.6 درجه فارنهایت یا 37 درجه سانتیگراد است) و پیام‌هایی را به اعضاء بدن می‌فرستد تا همین دما را حفظ کنند.
دمای بدن اکثر افراد در طول روز، کمی تغییر می‌کند: یعنی در طول صبح، کمی پایین‌تر است و عصرها کمی بالاتر، و البته با دویدن و بازی و ورزش بچه‌ها نیز تغییر می‌کند.
البته گاهی هیپوتالاموس در پاسخ به عفونت، بیماری یا علل دیگر، دکمه ریست بدن را می‌زند و دمای آن را بالا می‌برد. اما دلیلش چیست؟ محققان بر این باورند که بدن با بالا بردن درجه حرارت خود، با میکروب‌هایی که باعث عفونت شده‌اند مبارزه کرده و با این کار، محیط را برای زنده ماندن آن‌ها نامناسب می‌کند.
عوامل بروز تب کودکان
لازم به ذکر است که تب به خودی خود، یک بیماری نیست، بلکه نشانه‌ای از یک مشکل دیگر در بدن است.
عوامل مختلفی باعث بروز تب می‌شوند که عبارتند از:
عفونت: اکثرا، تب بدلیل بروز عفونت یا بیماری‌های دیگر ایجاد می‌شود. تب با تحریک مکانیسم دفاعی طبیعی بدن، به آن در مبارزه با عفونت کمک می‌کند.
پیچاندن بچه لای چند لباس گرم: نوزادان بویژه نوزادان تازه متولد شده، زمانی که بیش از حد لباس به تنشان می‌کنند یا در محیطی گرم قرار می‌گیرند، تب می‌کنند زیرا نمی‌توانند دمای بدن خود را به خوبی بچه‌های بزرگتر تنظیم کنند. اما از آنجایی که تب در نوزادان تازه بدنیا آمده ممکن است نشانه عفونت جدی باشد، حتی نوزادانی که بیش از حد لباس به تنشان کرده‌اند هم باید توسط پزشک معاینه شوند.
واکسیناسیون: نوزادان و بچه‌ها معمولا پس از زدن واکسن، دچار تب پایین می‌شوند.
اگرچه درآوردن دندان هم باعث بالا رفتن جزئی دمای بدن می‌شود، اما اگر دمای بدن کودک بالای 100 درجه فارنهایت (37.8 درجه سانتیگراد) باشد، دلیل اصلی تب نیست.
چه موقع تب کودکان نشانه یک مسئله جدی است؟
هر مورد تب در بچه‌های سالم، نیاز به مداوا ندارد. اگرچه تب بالا باعث گریه کودک شده و برخی مشکلات مثل کم آبی بدن را بدتر می‌کند.
پزشکان با در نظر گرفتن دمای بدن و شرایط کلی کودک، در مورد نوع درمان تصمیم می‌گیرند.
کودکانی که دمای بدنشان کمتر از 102 درجه فارنهایت (38.9 درجه سانتیگراد) است، اغلب به دارو نیاز ندارند، مگر اینکه حالشان خیلی بد باشد. البته یک مورد استثنای مهم وجود دارد: اگر دمای رکتوم (راست روده) نوزادن سه ماهه یا کوچکتر °F100.4 (°C38) یا بیشتر باشد، باید فورا با پزشک تماس بگیرید یا به بخش اورژانس بیمارستان مراجعه کنید. در نوزادان، حتی یک تب خفیف هم ممکن است نشانه عفونت جدی در بدن باشد.
اگر فرزندتان بین سه ماه تا سه سال سن دارد و دمای بدنش°F102.2 (39 درجه سانتیگراد) یا بیشتر است، با پزشک تماس بگیرید و ببینید آیا لازم است کودک را معاینه کند. در مورد بچه‌های بزرگتر اما، باید سطح رفتار و میزان فعالیت آن‌ها را در نظر بگیرید. با مشاهده رفتار کودک خود به خوبی می‌توانید بفهمید که آیا یک بیماری خفیف باعث تب او شده یا اینکه باید پزشک او را معاینه کند.
اگر کودکتان
- هنوز هم دوست دارد بازی کند.
- خوب می‌خورد و می‌آشامد.
- هوشیار است و به شما لبخند می‌زند.
- رنگ پوستش طبیعی است.
- ظاهرش بعد از پایین آمدن دمای بدنش، خوب و نرمال است.
احتمالا، بیماری‌اش جدی نیست.
همچنین زیاد نگران کودکی که تب دارد و غذا نمی‌خورد نباشید. چون این حالت در عفونت‌هایی که باعث تب می‌شوند بسیار شایع است. غذا نخوردن در کودکانی که با وجود تب، هنوز هم به اندازه کافی مایعات می‌خورند و ادرار می‌کنند، مشکلی ندارد.
نحوه تشخیص تب کودکان
تنها با بوسه زدن بر روی پیشانی کودک یا گذاشتن دستتان روی پوست بدنش می‌توانید تشخیص دهید که تب دارد یا خیر. البته این روش (درجه حرارت لمسی)، دمای دقیق بدن را به شما نمی‌دهد.
برای تأیید تب، از یک دماسنج دیجیتالی دقیق استفاده کنید. اگر دمای کودک معادل یا بالاتر از سطوح زیر باشد، یعنی تب دارد:
- اندازه‌گیری دهانی (دماسنج داخل دهان قرار می‌گیرد): 100 درجه فارنهایت (37.8 درجه سانتیگراد)
- اندازه‌گیری رکتوم (از مقعد): 100.4 درجه فارنهایت (38 درجه سانتیگراد)
- اندازه‌گیری از زیر بغل (زیر بازو): 99 درجه فارنهایت (37.2 درجه سانتیگراد)
اما بالا بودن تب کودکان، شدت بیماری فرزندتان را مشخص نمی‌کند. یک سرماخوردگی ساده یا دیگر عفونت‌های ویروسی هم گاهی باعث تب شدید می‌شوند (در محدوده 104-102 درجه فارنهایت/40-38.9 درجه سانتیگراد)، اما این معمولا به معنی وجود مشکلی جدی نیست. در حقیقت، عفونت‌های جدی، بویژه در نوزادان، ممکن است اصلا باعث تب نشده یا حتی دمای بدن را پایین هم بیاورند (زیر 97 درجه فارنهایت یا 36.1 درجه سانتیگراد).
از آنجا که تب بدن مدام بالا و پایین می‌رود، ممکن است کودک با افزایش دمای بدن، دچار لرز شود. و با شروع کاهش دما هم، کودک عرق می‌کند تا گرمای اضافی بدن را آزاد کند.
گاهی بچه‌هایی که تب دارند تندتر از حد معمول نفس می‌کشند و ضربان قلبشان بالا می‌رود. اگر فرزندتان مشکل تنفسی دارد، یا سریعتر از حالت عادی نفس می‌کشد، یا حتی بعد از پایین آمدن تب، باز هم تنفسش تند است، با دکتر تماس بگیرید.
چطور می‌توانم به بهبود فرزندم کمک کنم؟
باز هم تکرار می‌کنم که نیازی نیست هر تبی را درمان کنید. در بیشتر موارد، فقط زمانی که تب باعث ناراحتی کودک شده باید برای درمانش اقدام کنید.
در اینجا، روش‌هایی برای کاهش علائم همراه با تب ارائه می‌شود:
استفاده از دارو
اگر کودکتان سرحال نیست، می‌توانید بسته به سن و وزن او از استامینوفن یا ایبوپروفن استفاده کنید. (مگر در مواردی که پزشک تجویز کرده باشد، هرگز به کودک خود بدلیل ابتلا به سندروم ری که یک بیماری نادر و کشنده است، آسپرین ندهید). اگر دوز توصیه شده را نمی‌دانید یا کودکتان کمتر از 2 سال سن دارد، با پزشک تماس بگیرید و مقدار درست آن را بپرسید.
به نوزادان کوچکتر از 2 ماه نباید بدون تجویز پزشک، داروی تب بر داد. اگر کودکتان بیماری خاصی دارد، با پزشک خود مشورت کنید تا ببینید کدام دارو برای درمان تب او بهتر است. به یاد داشته باشید که داروی تب بر، دمای بدن را بطور موقت کاهش می‌دهد اما معمولا آن را به حالت عادی برنمی‌گرداند و دلیل اصلی بروز تب کودکان را درمان نمی‌کند.
اقدامات درمانی خانگی
لباس‌های سبک و نازک به تن کودک کنید و او را با یک ملحفه یا پتوی سبک بپوشانید. پوشیدن بیش از حد لباس و پیچاندن کودک لای چند پتو از فرار گرمای بدن جلوگیری کرده و باعث افزایش دما می‌شود.
اتاق خواب کودک باید دمای مطلوبی داشته باشد، یعنی نه خیلی گرم و نه خیلی سرد.
برخی از والدین از حمام با آب ولرم و اسفنج (ابر حمام) برای کم کردن تب استفاده می‌کنند، اما این روش، دمای بدن را بصورت موقت کاهش می‌دهد. استحمام کودک با اسفنج، شاید باعث ناراحتی او شود. هرگز از الکل مالشی (هنگام جذب از طریق پوست، باعث مسمومیت می‌شود) یا کیسه‌های یخ/حمام آب سرد (باعث لرز شده و دمای بدن را افزایش می‌دهند) استفاده نکنید.
غذا و مایعات
برای جلوگیری از کم آبی بدن، به کودک مایعات زیاد بدهید زیرا بچه‌ها وقتی تب دارند خیلی سریعتر از حالت عادی، آب بدنشان را از دست می‌دهند. آب، سوپ، بستنی یخی، و ژلاتین طعم‌دار، همگی گزینه‌های خوبی هستند. از دادن نوشیدنی‌های کافئین‌دار مثل کولا و چای به بچه‌ها خودداری کنید، زیرا با افزایش میزان ادرار، باعث تشدید کم آبی بدن می‌شوند.
اگر کودکتان دچار اسهال و استفراغ شده است، از دکتر بپرسید که آیا باید به او محلول الکترولیت (برای آبرسانی) بدهید یا خیر. این محلول را می‌توانید از داروخانه‌ها و سوپرمارکت‌ها تهیه کنید. از دادن نوشیدنی‌های ویژه ورزشکاران نیز خودداری کنید، چرا که این نوشیدنی‌ها مناسب بچه‌های خردسال نیستند و قند موجود در آن، باعث بدتر شدن اسهال می‌شود. همچنین مصرف میوه و آب سیب را برای کودک خود محدود کنید.
در کل، بگذارید کودک هر چه می‌خواهد بخورد (به مقدار قابل قبول)، اما اگر میل به غذا نداشت، به زور به خوردش ندهید.
استراحت
کودکتان باید زیاد استراحت کند. لازم نیست تمام مدت روز را در رختخواب بماند، اما خیلی هم نباید ورجه وورجه کند.
بهتر است کودک مبتلا به تب را در خانه نگه دارید و به مدرسه یا مهد کودک نفرستید. اکثر پزشکان معتقدند وقتی دمای بدن کودک به مدت 24 ساعت نرمال باقی ماند، می‌توانید او را دوباره به مدرسه بفرستید.
کی باید با دکتر تماس بگیرم؟
درجه حرارت دقیق بدن کودک که شما را وادار به تماس با دکتر بکند به سن و بیماری او، و دیگر علائم همراه تب بستگی دارد.
اگر موارد زیر را دارید، با پزشک تماس بگیرید:
- نوزاد کوچکتر از 3 ماه با دمای رکتوم 100.4 درجه فارنهایت (38 درجه سانتیگراد) یا بالاتر.
- کودک بزرگتر از 3 ماه با دمای بدن بالاتر از 102.2 درجه فارنهایت (39 درجه سانتیگراد).
همچنین، اگر کودک بزرگتر دارید که تب کمتر از 102.2 درجه فارنهایت (39 درجه سانتیگراد) داشته و علاوه بر آن:
- از نوشیدن مایعات سر باز می‌زند یا به حدی بیمار است که به اندازه کافی مایعات نمی‌خورد.
- اسهال طولانی مدت یا استفراغ مکرر دارد.
- علائم کمبود آب بدن را دارد (ادرار کمتر از حد معمول، گریه بدون اشک، هوشیاری پایین و فعالیت کمتر از حد معمول).
- شکایت خاصی دارد (مثل گلودرد یا گوش درد).
- پس از گذشت 24 ساعت (در کودکان زیر 2 سال) یا 72 ساعت (در کودکان 2 سال به بالا) همچنان تب دارد.
- مدام تب می‌کند، حتی اگر تنها چند ساعت در طول شب باشد.
- بیماری مزمن دارد از جمله بیماری قلبی، سرطان، لوپوس، یا کم خونی داسی شکل.
- مبتلا به عارضه پوستی است.
- ادرار دردناک دارد.
با پزشک تماس بگیرید.
در صورت بروز هر یک از علائم زیر در فرزندتان، به بخش مراقبت‌های اضطراری مراجعه کنید:
- گریه بی‌وقفه
- بیقراری و نق و نوق بیش از حد
- کندی و مشکل در بیدار شدن از خواب
- جوش‌های قرمز یا بنفش که شبیه کبودی روی پوست است (که قبل از بیمار شدن کودک وجود نداشت)
- لب، زبان، و ناخن‌های کبود
- قسمت نرم روی سر نوزاد بصورت برآمده یا فرورفته است
- گرفتگی گردن
- سردرد شدید
- لنگیدن یا ممانعت از حرکت و راه رفتن
- مشکلات تنفسی که با تمیز کردن بینی هم برطرف نمی‌شود
- خم شدن به سمت جلو و آبریزش دهان
- تشنج
- شکم درد متوسط تا شدید
همچنین، از پزشک خود در مورد زمان مناسب تماس با او راهنمایی بخواهید.
چه چیزهای دیگری باید بدانم؟
همه بچه‌ها تب می‌کنند و اکثرا طی چند روز به حالت طبیعی برمی‌گردند. در مورد بچه‌های بزرگتر، نوع رفتار آن‌ها مهمتر از درجه حرارتی است که دماسنج نشان می‌دهد. همه آدم‌ها وقتی تب می‌کنند کمی بداخلاق می‌شوند. این مسأله کاملا طبیعی است و جز این، انتظار نمی‌رود.
اما اگر نمی‌دانید باید چکار کنید و این تب کودکان چه معنایی دارد، یا اگر فرزندتان حتی با وجود نداشتن تب، به حدی بیمار بنظر می‌رسد که نگرانتان کرده است، همیشه و همیشه با پزشک خود تماس بگیرید.
این مطلب را مجله کودک، تیم پژوهشی و آموزشی آی‌قصه از سایت معتبر kidshealth ترجمه و بازنویسی کرده است.
